بخشی از ویرایش نوین من درباره فرترکه ها

سکه شناسی - دودمان های پارس

بخش دوم: فرترکه ها

ببببببب

.....................

سخن پایانی اینکه فرترکه ها در چه تاریخی برآمدند و پایان فرمانروایی آنها کی بود؟ زمان پیدایش و خاموشی آنها از اینجا پرسش برانگیز است که شوربختانه سکه های آنها تاریخ نداشته چند اشاره نیز که درباره رویدادهـای پارس در نوشته های کلاسیک آورده شده آشکار نیست که در زمان کدام سلوکوس و یا آنتیوخوس رخ داده است. افزون بر این یافته های باستان شناسی هم تاکنون نتوانسته اند کمک چندانی به یافتن پاسخ این پرسش داشته باشند.

ییییییی
دسته ای از پژوهشگران تلاش کرده اند از راه های گوناگون از دید باستان شناسی، بررسی سکه ها، کنکاش در نوشته های کلاسیک و یا آمیختن همه اینها، پدیده های دیده شده در این یافته ها را با رویدادهای آورده شده در نوشته های کلاسیک سنجیده آغاز برآمدن فرترکه ها را سالهای پیرامون 300 پ.م ( هرتسفلد[1])، 280 پ.م ( نیوئل[2])، 285/290 پ.م ( مورکهلم)، 250 پ.م ( سلوود[3]) و نیمه نخست سده سوم پ.م ( کخ[4]) گمانه زنی کنند. تلاش این گروه از پژوهشگران بر این بوده تا رویدادهای کلیدی در پادشاهی سلوکیان چون « گزینش انتاکیه کنار اورونتس در سوریه» (300 پ.م)، آغاز یورش بیابانگردان از آسـیای میانه همـچنین درگیری های سلوکیان در غرب امپراتوری خود (سالهای 280 پ.م و سالهای 260 تا 253 پ.م) [5]را آغاز ناتوانی شاهان سلوکی در فرمانروایی بر شرق و جنوب فرمانروایی خود دانسته این سالها را زمان احتمالی برخاستن فرترکه ها در پارس گمانه زنی کنند.

بببببببب
سلوود بر این باور بود که پیدا شدن گنجینه ای از چهار دراخمی های سلوکوس یکم (با کلاه خود) به همراه سکه های بغدات و وادفردات یکم دلیلی است بر اینکه فرترکه ها در روزگاری نزدیک به سلوکوس یکم ( 280 – 312 پ.م) می زیستند[6] و استروناخ تنها با دید باستان شناسی و با بررسی لایه II در تل تخت دشت مرغاب و همچنین جایگاه، ویژگی و چگونگی سکه های چهار دراخم سلوکوس یکم یافت شده در این لایه به این دیدگاه رسید که شورشی بزرگ همراه با آتش سوزی سهمگین در سال 280 پ.م در تل تخت روی داد و یک فرمانروایی پارسی (یا همان فرترکه ها) به فرمانروایی سلوکیان دست کم بر پاسارگاد پایان داد[7]. از هواداران این گروه باید از بویس نام برد که همان دیدگاه سلوود را گفت و باور داشت آنچه که در سنگنبشته یونانی « ماگنزیا کنار میاندر» (Magnesia on the Maeander) درباره درخواست یونانیان انتاکیه پارس از آنتیوخوس سوم (187 – 222 پ.م) برای فرستادن کوچ نشینان بیشتری به این شهر نوشته شده است[8]، به این معنی است که یونانیان از یک نیروی بومی فزاینده در پارس احساس خطر می کردند.
بویس باور داشت که خاموشی فرترکه ها زمانی بود که آنتیوخوس سوم در سال 205 پ.م پس از لشکرکشی بزرگ خود به شرق آسیا و پس از آمدن به خلیج پارس و رفتن به جزیره بحرین کنونی (Gerrha) به همان شهر یونانی انتاکیه پارس رسید[9] و سلوود با بررسی الگوهای سکه های فرتکه ها و سکه های پس از آنها گفت که آنتیوخوس سوم در پارس فرمان توقف سکه زنی فرترکه ها را صادر کرد[10]. در این میان هرتسفلد در یک دیدگاه بلندپروازانه این را گفت که فرترکه ها نزدیک به سالهای 150پ.م با چیرگی پارت ها بر پارس از میان رفته[11] نیوئل نیز پایان فرمانروایی آنها را هم زمان با آغاز شورش مولون (Molon) شهربان سلوکیان در ماد (سال 220 پ.م) پنداشت[12].

ففففففف
با این همه گروهی دیگر از پژوهشگران آغاز فرمانروایی فرترکه ها را به سالهای نزدیک نزدیک 220 پ.م (دمرگان [13]) و حتی پس از آمدن آنتیوخوس سوم به پارس می دانند[14] ( آلرام و وایسهوفر[15]). این دسته از پژوهشگران با اشاره به شهرهای یونانی برپا شده در آن سرزمین تا پیش از 220 پ.م[16] و اینکه دست کـم در آغاز پادشاهی آنتیوخوس سوم، پارس شـهربانی سلوکــی به نام « الکساندروس» داشت که او نیز به هواداری از برادرش مولون در برابر آنتیوخوس شورید[17]، به این دیدگاه می رسند که الکساندروس برای فراهم آوردن نیرو و سپاه و همچنین هزینه های این شورش به کمک پارس ها نیاز داشت (دمرگان ). چیزی که با مستقل بودن پارس و فرمانروایی فرترکه ها نشدنی بود.

ققققققققققق
اشتیل می پنداشت که کشتار پارس ها به دست سئیلس[18] در پیوند با پیدایش بغدات در پارس بود و این رویداد را پس از مرگ آنتیوخوس سوم در الیمائیس (سال 187 پ.م) دانسته و دمرگان از یک گزارش پلی بیوس که سپاه آنتیوخوس سوم در نبرد رافئیا (Rapheia) در سال 217 پ.م دربرگیرنده دسته ای از کمان داران و فلاخن اندازان پارسی و پیاده نظامی از کرمانیان بود[19]، گمان کرد که دست کم پارس در این تاریخ زیر فرمان سلوکیان بود.

للللللللللللل
آنچه که در این دیدگاه باید در نظر داشت اینکه لیویوس (Livius) دیگر از سربازان پارسی در سپاه آنتیوخوس سوم هنگام نبرد ماگنزیا در سال 190 پ.م یاد نمی کند[20]. همچنین اشمیت بر آن است که گزارش پلی بیوس درباره پیکارهای نومینوس با پارس ها در دهانه خلیج پارس[21] را در پیوند با رویدادی پس از سال 190 پ.م دانسته و می توان برداشت کرد که پارس ها در این سالها در برابر سلوکیان و یونانیان برخاسته بودند. این نیز مهم است که کاوش های سایت های باستانی کرانه دریای پارس نشان می دهد سلوکیان در سده سوم پ.م حضوری نیرومند در این دریا داشته و تنها پس از پادشاهی آنتیوخوس چهارم (164-175 پ.م) بدین سو بود که مقدونیان در خلیج پارس ناپدید شدند.

یییییییییی
در این میان خاموشی سرچشمه های کلاسیک درباره فرمانروایی های پارس در روزگار خود آنتیوخوس سوم و اینکه آیا این شاه سلوکی در بازگشت از لشکرکشی خود با پارس ها جنگید یا نه شگفت آور است. همچنین می توان گفت که خاموشی مرموز نوشته های کلاسیک درباره اوضاع پارس در روزگار نخستین شاهان سلوکی نیز نشان از آرامش در آن سرزمین و چیرگی سلوکیان دست کم در سالهای نخست فرمانروایی خود بر ایران داشت.

ففففففف
به باور من (پریان) سخت است که با آنچه که هم اکنون در نوشته های کلاسیک و در یافته های باستان شناسی همچنین سکه ها در دست است، بتوان به یک گمانه زنی روشن درباره آغاز و پایان فرمانروایی فرترکه ها دست یافت. هرچند کفه ترازو به سود گروه دوم سنگین تر است. چرا که دلیل هایی که در دیدگاه گروه نخست گفته شده بیشتر برپایه بررسی های ظاهری و نه ژرف نگری در نوشته های کلاسیک، چگونگی و چیدمان سکه های یافت شده در گنجینه ها و همچنین بررسی یافته های باستان شناسی است. اما در دیدگاه گروه دوم تلاش شده است با کندوکاو و تفســیر این نوشته ها، سکه ها و یافته ها تلاش شود به راه حلی درباره اینکه چرا فرترکه ها می توانستند از زمان پادشاهی آنتیوخوس سوم بدین سو برآمده باشند دست یافت.

............

بببببببببببب

متن کامل این جستار درباره فرترکه ها که 29 برگ A4 را در بر می گیرد به همراه همه سرچشمه ها و منابع نزد نویسنده می باشد.

لللللللل