ایران و نام آریا

ایران و نام آریا

«زبانهای ایرانی» گروهی از زبانهای هم خانواده هستند که از یک زبان دیرین زاده شده که اکنون آنرا « ایرانی کهن» نامند. زبان ایرانی کهن خود زاده زبانی بود که آنرا اکنون «هندوآریایی» گویند. نام زبانی که در روزگار کهن به آن سخن گفته شده و آنرا اکنون ایرانی کهن می نامیم پیدا نیست و حتی یک واژه از آن برجای نمانده است. اما برای این ایرانی کهن و زبانهای ایرانی گویند که این خانواده از زبانها در پهنه گسترده ای سخن گفته شده که هم اکنون دارای فرهنگ ایرانی و زبانهای هم خانواده ایرانی بوده و دربرگیرنده سرزمین های ایران، افغانستان، تاجیکستان، بخشهایی دیگر از آسیای میانه، بخشی از هندوستان و پاکستان، بخشهای کردنشین عراق، ترکیه و سوریه، سرزمینهای آنسوی ارس و قفقاز است.

واژه ایران (Iran) که از سوی جهانیان و از نخستین دهه های سده های بیستم میلادی بجای «پرشیا» (Persia) بکار رفت در زبان پارسی میانه ērān خوانده شده و با واژه پارسی باستان ariya و اوستایی airya هم خانواده است. در سنگنبشته های پارسی میانه در زمان ساسانیان، شاهان آن روزگار خود را چنین می خواندند:

šāhān šāh ērān ud anērān

در اینجا می بینیم که نام ērān دربرابر anērān آورده شده است. اما ērān و anērān کجا بودند و ساسانیان درباره آنها چگونه می پنداشتند؟ اگر به سنگنبشته شاپور یکم در کعبه زرتشت (ŠZK) بنگریم درمی یابیم که درفهرست شهرها و کشورهای در فرمان، نامی از ērān یا anērān نیست:

«... فرمانروایم و دارم شهر پارس، پارت، خوزستان، میشان، آسورستان، نودشرگان، ارابیه، آذربایجان، ارمنستان، ورجان، سیگان، اران، بلاسگان تا کوه کاپ و الانان...»

اما اگر سخنان شاپور را در آن سنگنبشته پیگیری کنیم، چنین می خوانیم:

«...سزار گردیانوس از همه روم، گوت و شهر ژرمن ها، نیرو گردکرد و به آسورستان برای ایرانشهر ahr]š[ērān و ما آمد و در مرز اسورستان در مشیگ پادرزم و رزمی بزرگ بود...»

دوستان گرامی که علاقه مند به دریافت متن کامل مقاله را دارند می توانند با آدرس اینترنتی s.amiriparian@gmail.com تماس بگیرند.